دانشکده پرستاری

شعاعی از ملکوت

لایه‏های سنگین حزن بر دل بیمار فرو می‏نشیند. چشم‏های بی رمق او درد را فریاد می‏کشند. در این لحظات، تنها سایه پرستار است که بیمار را در مسیر پرفراز و نشیب بیماری قوت می‏بخشد. پرستار حرفی از کلام خداوند است، شعاعی از ملکوت پر حشمت است و تابشی از زیبایی انسان. پس پرستاری را قدر بدانیم و پرستاران را گرامی بداریم.

فقه پرستاری

امروزه پرستاری جنبه‏های تخصصی و روان شناختی پیدا کرده است و دانشکده‏های پرستاری در سرتاسر جهان شکل گرفته‏اند. اما باید اذعان نمود که همچنان بخشی از چهره زیبای پرستاری زیر سایه سنگین بی‏توجهی یا جهل، کدر و ناشناخته مانده است و اسلام که دینی همه جانبه‏نگر است ما را با این زوایا آشنا می‏کند. اگر «فقه پرستاری» جمع‏آوری و ترویج شود، انگیزه‏های معنوی در دل پرستاران بیدارتر می‏شود. اسلام با ریزبینی و موشکافی عمل به احکامی را سفارش می‏کند که بیمار را در سلامتی جسم و روح یاری می‏رساند. امید که فقه پرستاری در دانشکده‏های پرستاری جایگاهی مناسب و به‏سزا پیدا کند و ابعاد مختلف آن برای مردم، به‏ویژه پرستاران زحمت‏کش، بیش از پیش روشن شود.

هدایت بیمار

در بیمارستان، خودخواهی‏ها و سرکشی‏ها فرو می‏نشینند، و روح بیمار فرصت می‏یابد تا زندگی را از زاویه درد و رنج تجربه کند؛ دل بیمار اجازه می‏دهد تا کبوتران عبرت بر دامانش بنشینند و آدمی به تفکر فرو رود. پرستار که مونس تنهایی‏ها، رنج‏ها و تحولات روحی بیمار است، باید در این لحظات کم‏یاب دست بیمار را بگیرد و او را در رجعت به خویشتن یاری رساند؛ در اعماق روح خسته بیمار نفوذ کند و دانه مهرحق را در جانش بنشاند.

دلداری دادن به مریض

بیمار با اوضاع سختی دست و پنجه نرم می‏کند: تلخی دارو، سختی تنهایی، فشار درد و مانند آن. در این وضعیت گاهی بیمار خود را می‏بازد و تصویر سلامتی‏اش را در آینه آینده مبهم می‏بیند و از خود می‏پرسد: «آیا شفا پیدا می‏کنم؟» این‏جاست که اگر امید خود را باز نیابد ممکن است اصلاً به بهبود نرسد. اسلام در زمینه تقویت روحیه بیمار سفارش می‏کند. مسلما پرستاران از مخاطبان اصلی این سفارش‏ها هستند. یکی از آنها امیدوار کردن بیماران به بازیافتن تندرستی است؛ چرا که این امر،روح آنان را شادمان می‏کند و طراوت جسمی را برایشان به ارمغان می‏آورد. از پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نقل شده که فرمود: «هنگامی که بر بیمار وارد شدید او را به زنده ماندن امیدوار کنید. این سخن، هرچند قضا را رد نمی‏کند، روح را شادمان می‏کند».

تلاش در برآوردن نیاز مریض

یکی از وظایف پرستاران، برآوردن نیازهای فوری بیمار است. این موضوع در اسلام بسیار سفارش شده و پیشوایان معصوم ما بر آن تأکید فراوان کرده‏اند. رسول مکرّم اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم برآوردن حاجت بیمار را موجب آمرزش گناهان دانسته، می‏فرمایند: «کسی که در رفع حاجت مریض تلاش کند گناهان او فرو می‏ریزد؛ خواه حاجت او را برآورد و خواه از عهده آن بر نیاید». مرحوم محدّث نوری که از علمای بزرگ تشیع است در کتاب مستدرک‏الوسائل بابی تحت عنوان «استحباب تلاش در بر آوردن حاجت بیمار» تدوین کرده است و در آن‏جا می‏گوید: «این تلاش نسبت به بیماری که از خویشان است استحباب بیشتری دارد».

عبرت‏آموزی

بیماری آینه‏ای است که چهره دیگر زندگی را نشان می‏دهد. پرستار می‏تواند ابعاد این زندگی را شفاف‏تر از دیگران نظاره کند. او باید از حال‏وروز پریشان بیمار عبرت آموزد و از دیدن درد و رنج او درس گیرد. پیشوای اول شیعیان حضرت علی علیه‏السلام می‏فرماید: «چه بسیار کسان که با دست خود از آنان پرستاری می‏کردی برای آنان شفا می‏طلبیدی و از پزشکان برایشان دارو می‏گرفتی، ولی دواهای تو به حالشان نفعی نبخشید».

یاری رساندن به بیمار در گزاردن اعمال عبادی

عبادت روح زندگی، ارتباط درست آفریده با آفریننده، و مایه حیات و کمال انسان است. به راستی چه کسی جز او فریادرس است؟ تنها اوست که باید در برابرش زانو زد، به رکوع رفت و پیشانی بر خاک سود. بیماری هرچند بیمار را به خدا نزدیک می‏کند، گاهی به جا آوردن اعمال عبادی را برایش دشوار یا ناممکن می‏سازد. پرستار می‏تواند بیمار را در گزاردن این اعمال یا تهیه مقدمات آن یاری رساند.

پرهیز از عصبانی کردن مریض

مریض در غم و رنجی فراوان دست و پا می‏زند، از این‏رو، سزاوار نیست با آزردن او بار اندوهش را بیشتر کنیم. از رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم نقل شده که فرمودند: «بیمار را اذیت نکنید و بر او فشار وارد نکنید». بنابراین باید از قراردادن مریض در تنگناهای رسوم و آداب اجتماعی زاید پرهیز کنیم و از کارهایی چون نشستن طولانی نزد مریض و پرسش زیاد که باعث اذیت وی می‏شود، دوری گزینیم. پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فرمودند: «در پرسش از مریض به پروپای او مپیچ؛ بلکه به دوحرف بسنده کن».

درخواست دعا از بیمار

دعای بیمار در حق عیادت کننده و پرستار مستجاب می‏شود، همان‏طور که نفرین او چنین است. از این روی شایسته است پرستار از بیمار طلب دعا نماید. همان‏طور که لازم است از کاری که ممکن است او را خشمگین و وادار به نفرین کند، بپرهیزد.

نشستن کنار تخت بیمار

پرستاری از شغل‏های بسیار ظریف و پرمسئولیت و در عین حال پرارج است. بر پرستار است که بیمار را بر خوردن غذا مجبور نسازد، چیزی نزد وی نخورد، و هنگام خواب او، مراعات حالش را بکند. کوشش برای این‏که بیمار خوابی آرام داشته باشد، در دین مبین اسلام و گفتار پیشوایان معصوم علیه‏السلام سفارش شده است. هم‏چنین شایسته است پرستار، در کنار تخت بیمار بنشیند و او را دلجویی دهد. پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم فرمودند: «کسی که به دیدار مریض رفته است، زمانی که کنار او می‏نشیند، رحمت الهی او را فرا می‏گیرد».

پرستار کربلا

در عظمت و شرافت پرستاری همین بس که حضرت زینب علیهاالسلام مدتی از عمر خود را پرستار یادگار آخرین برگزیده خدا بوده است. کودکان بی سرپرست و بیماری که وی عهده‏دار مراقبت از آنان بود، نیاز شدید به عطوفت، محبت و سرپرستی داشتند. پس از واقعه کربلا، حضرت سجاد علیه‏السلام سخت مریض، و کودکان، بی‏سرپرست و یتیم شده بودند و از نظر غذا، آب و امکانات در مضیقه قرار داشتند و در این حال به پرستار و سرپرست نیاز داشتند که این مسئولیت را حضرت زینب علیهاالسلام عهده‏دار بودند. امام سجاد علیه‏السلام فرمود: «من در شبی که پدرم فردای آن کشته شد نشسته بودم و عمه‏ام زینب نزد من بود و از من پرستاری می‏کرد». در جای دیگر فرمود: «در سفر اسیران از کوفه تا شام، مشاهده کردم که عمه‏ام زینب گاهی غذای خود را بین کودکان تقسیم می‏فرمود و خود از شدت گرسنگی و ضعف، نماز شب را نشسته به‏جا می‏آوردند».

پرستاری و اقتدا به زینب کبری علیهاالسلام

بی‏تردید، صفات و ویژگی‏های شاخص حیات زینب کبری علیهاالسلام برای همه امت اسلامی، خصوصا بانوان مسلمان سرمشق است و می‏تواند زمینه‏ساز تحول روحی در همه، به ویژه گروه زحمت‏کش و شریف پرستاران باشد. بنابراین پرستار باید ویژگی‏هایی نظیر پیشوای خود حضرت زینب علیهاالسلام داشته باشد. ایثار، گوش دادن به درد دل بیمار و تسکین آلام روحی او و آرامش خاطر دادن به بیمار از جمله صفاتی است که باید پرستاران عزیز آنها را مراعات کنند. پرستار باید از خلق و خوی پسندیده و شهامت و از خودگذشتگی لازم برخوردار باشد تا بتواند همدم و هم‏راز بیمار شود و مایه خیر و برکت برای وی باشد.

پرستار در نگاه امام

حضرت امام خمینی رحمه‏الله پرستاری را شغل بسیار ارزشمندی دانسته، چنین می‏فرمایند: «من یک کلمه راجع به این اطبا و بهیاران و پرستاران... عرض دارم... و آن این است که طبابت و پرستاری و خدمت به این بیمارانی که در این بیمارستان‏ها خوابیده‏اند یک خدمت بسیار مشکل، لکن بسیار ارزنده است. پرستاری مریض بسیار مشکل است و پرستاری خوب، بسیار ارزشمند...، در ادارات باید همه، کار صحیح انجام بدهند و کار صحیح همه ارزش دارد، لکن در بیمارستان‏ها یک ویژگی خاصی دارد. سر و کار با یک عده‏ای دارید شما و خصوصا پرستارها که اینها بیمارند، دل‏شکسته‏اند، محتاج به پرستاری روحی دارند، محتاج به آرامش روحی دارند. شما با این مریض‏ها، با این بیمارها هرچه محبت بکنید و هرچه پرستاری مادرانه و خواهرانه و برادرانه و پدرانه بکنید، این در روحیه بیمار مؤثر است و بر خوب شدن، [و] وسعت خوب شدن بیماران نیز مؤثر است و در بارگاه خدای تبارک و تعالی خدمت به این جمعیّت، خدمت به این بندگان خدا، بسیار ارزشمند است».

مسئولیت پرستار در کلام امام رحمه‏الله

حضرت امام خمینی رحمه‏الله بر اسلامی بودن بیمارستان‏ها تأکید فراوان داشت. آن فرزانه ضمن آن‏که فعالیت‏های شبانه‏روزی پرستاران را خدمت بسیار بزرگ و ارزشمندی می‏دانست، همواره آنان را به پایبندی به ارزش‏ها و اعمال اسلامی توصیه می‏نمودند. ایشان خطاب به پرستاران سراسر کشور فرمودند: «باید خیلی توجه داشته باشید به این‏که هم وضع بیمارستان‏ها وضع اسلامی باشد و هم رفتارتان با این مرضی و با این معلولین و با این بیمارها یک وضع مادرانه و خواهرانه... باشد. بسیار کار مشکل و ارزشمندی است و بسیار پرمسئولیت. بنابراین سفارش من، تمنای من از... پرستاران سرتاسر کشور... این است که با تمام قوا کوشش کنید که اعمال شما اعمال اسلامی باشد و رفتار شما با مریض رفتار خوب باشد و رفتار انسانی ـ اسلامی باشد. خداوند تبارک و تعالی به شماها... اجر عنایت کند و اجر آن زن‏هایی که در صدر اسلام برای پرستاری لشکر اسلام می‏رفتند، انشاء اللّه در نامه اعمال شما هم نوشته بشود».

پیشینه پرستاری در اسلام

پرستاری در فرهنگ اسلامی پیشینه‏ای بسیار دیرین دارد و تاریخ آن به صدر اسلام بر می‏گردد. در جنگ‏های مسلمانان، بانوان خاندان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و زنان مسلمان در پرستاری شرکت می‏کردند. پرستار شخص پیامبر در جنگ احد، حضرت فاطمه علیهاالسلام بود که برای بند آوردن خون زخم آن حضرت تلاش بسیار کرد. در همین جنگ، نسیبه، دختر کعب، زخم مجروحان را می‏بست و به آنان آب و آذوقه می‏رساند. در صدر اسلام پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بعضی از زنان را برای مداوای مجروحان به جبهه جنگ می‏برد و از انفال به آنان می‏بخشید. در جنگ خیبر حدود بیست بانوی مسلمان حضور داشتند که از جمله آنان امّ سلمه همسر پیامبر، ام عماره دختر کعب، صفیه دختر عبدالمطلب، ام سلیم و ام منیع را می‏توان نام برد. هم‏چنین در جنگ خندق، رفیده از بانوان انصار در خیمه‏ای در مسجد، از زخمی‏ها پرستاری می‏کرد.

پرستاری در اروپا

در کشورهای اروپایی در قرون وسطا، مسیحیان مؤسساتی به نام «هاسپیتو» برگرفته از «هاسپیتوم» (به معنای جایی برای پناه دادن و پذیرایی زوار) بنا کردند که اداره امور این مکان‏ها بر عهده زنان و مردان روحانی بود. این نهضت در دوران جنگ‏های صلیبی به سرعت گسترش یافت و از آن پس بود که در کشورهای اروپایی، مؤسسات مذهبی عهده‏دار امور پرستاری شدند. در قرن هجدهم میلادی در اروپا، معمولاً بزهکاران را به پرستاری می‏گماشتند. در قرن نوزدهم «فلورنس نایتینگل» در تربیت و آموزش پرستاری دست به تحولی‏عظیم زد و اولین مدرسه پرستاری را در بیمارستان «سنت توماس» در انگلستان تأسیس کرد. اولین دانش‏آموختگان این آموزشگاه پانزده تن بودند که بعدها بنیانگذار پرستاری در سراسر جهان شدند.

شکوه شیرزن کربلا

ای زینب؛ ای آینه فاطمه‏نما؛ ای تندیس صبر و وفا؛ ای چکیده فضیلت‏ها؛ ای عصاره خوبی‏ها؛ زاد روز تو میلاد عفاف و شهامت است و خاطره حماسه آفرینی‏هایت، زینت بخش تاریخ کربلا. تو آموزگار جهاد و صبوری و حیا و عفّتی. تو بودی که موج خون‏های کربلا را فراتر از آن دشت سرخ، تا ساحل بیداری ملّت‏ها رساندی. تو بودی که با اسارت‏آزادی‏بخش خویش، سند جنایت آل امیّه را به همگان نشان دادی و کتاب شهادت را تفسیر کردی و پیام‏رسان خون‏های عاشورا شدی. تو هنوز هم به تاریخ بشریت درس آزادگی و جهاد می‏دهی. هنوز هم زنان و دختران ما به آموختن حجاب و عفاف از زبان تو محتاجند. کدام دل است که مهر تو را نداشته باشد؟ کدام بانوی نجیب و باعفاف است که در پاکدامنی و تدیّن، وامدار تو نباشد؟ کدام خانواده جانباز است که از تو، راه و رسم پرستاری و فداکاری نیاموزد؟ کدام مادر شهید و خواهر شهید است که شکوه صبر و طاقت تو را، آرام‏بخش دل داغدار خویش نسازد؟ نامت، همواره درس‏آموز، و یادت همیشه الهام‏بخش عزت و شرف باد.
منبع: سایت حوزه